درباره محسن تنابنده، مردی که در هر نقش و جایگاهی می‌درخشد | بازیگر همه‌فن‌حریف!

محسن تنابنده هم، مثل بسیاری از هنرمندان مهم سینما و تلویزیون ایران، کار خود را از تئاتر آغاز کرده و در دهه هفتاد به عنوان بازیگر در نمایش‌های مختلفی حضور داشته است. البته او خیلی زود توانست راهش را به قاب دوربین باز کند و در اوایل دهه هشتاد، همکاری با علیرضا امینی در سینما را آغاز کرد که با یک تجربه بازیگردانی و یک بازیگری برای او همراه بود.

 

بازی در فیلم متفاوت «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» از سامان سالور، معرفی جدی تنابنده به سینمای ایران بود و باب درخشش این هنرمند به عنوان بازیگر را باز کرد. در همین دوران، با نگارش فیلم نامه فیلم موفق و پرفروش «چند می‌گیری گریه کنی؟»، اثر شاهد احمدلو، وجه دیگری از توانایی خود را به اهالی سینما شناساند و پس از آن بود که با بازی در فیلم «آفساید» و ایفای نقشی متفاوت در فیلم «سنپطرزبورگ»، نشان داد از انعطاف بالایی برخوردار است.

اواسط دهه هشتاد بود که تنابنده برای به دست آوردن جایگاهش در تلویزیون، به سریال‌های کمدی روی آورد و عمدتا در نقش نویسنده و بازیگردان ظاهر شد. هنرمندی که امروز در بین مخاطبان رسانه ملی به عنوان بازیگر شناخته می‌شود، در طول دوران پانزده ساله همکاری خود با تلویزیون، در بیش از ده فصل سریال فعالیت داشته که از این میان، به جز «مامور بدرقه» و «سرزمین مادری» که به پخش نرسید، در همه مجموعه‌های دیگر، به عنوان نویسنده یا بازیگردان نیز فعالیت داشته است. نگارش فیلم نامه سریال محبوب و پرمخاطب «پیامک از دیار باقی» از نمونه‌های ابتدایی نویسندگی تنابنده محسوب می‌شود و این مسیر تا طراحی و نویسندگی در سریال فراموش نشدنی «پایتخت» ادامه یافته است.

مهم‌ترین فعالیت تلویزیونی محسن تنابنده مجموعه «پایتخت» است. این سریال که یکی از موفقیت‌های مهم تاریخ تلویزیون ایران به شمار می‌رود، با کارگردانی سیروس مقدم ساخته شده، ولی امضای محسن تنابنده، در مقام نویسنده و بازیگردان، از پای آن محو نخواهد شد. تنابنده با این مجموعه توانست شخصیت‌های باورپذیر و بادوامی را بیافریند که، همگام با مخاطب، سال به سال پخته‌تر می‌شدند. اهمیت جایگاه سیروس مقدم در مقام کارگردان، نویسندگان زبردستی همچون مرحوم خشایار الوند و البته بازیگران درجه یکی مثل احمد مهران فر، مهران احمدی و ریما رامین فر در شکل گیری «پایتخت» انکار نشدنی است، اما به هر ترتیب، این سریال، بیشتر از هر کسی، محصول ذهن خلاق محسن تنابنده است و این را از مقایسه کارنامه عواملش با یکدیگر به روشنی می‌توان فهمید.

شاید فکر کنید بازیگری که نزد عموم مردم با نقش‌های کمدی به یاد آورده می‌شود و نزدیک به پانزده سال در تلویزیون مشغول فعالیت بوده، احتمالا کارنامه پرافتخاری در سینما نداشته باشد؛ اما محسن تنابنده در این مورد هم استثناست و از نظر وزن افتخاراتش در بازیگری، یکی از پرافتخارترین‌های یکی دو دهه اخیر محسوب می‌شود. او شش بار نامزد بازیگری جشنواره فیلم فجر شده که حاصل آن سه سیمرغ بلورین و یک دیپلم افتخار بازیگری در این رقابت بوده است.

 

محسن تنابنده در نیمه دوم دهه هشتاد جزو مهم‌ترین چهره‌های سینمای ایران در جشنواره فیلم فجر بود و ظرف تنها چهار دوره از جشنواره، توانست چهار نامزدی، دو سیمرغ بلورین و یک دیپلم افتخار به دست آورد. تنابنده برای فیلم «استشهادی برای خدا» به کارگردانی علیرضا امینی، در بیست وششمین جشنواره فیلم فجر، هم زمان نامزد دو سیمرغ بهترین فیلم نامه و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد بود که در نهایت جایزه بازیگری این رویداد سینمایی را به خانه برد. او برای «ندارها» هم نامزد جایزه بازیگری بهترین نقش مکمل شد و دیپلم افتخار جشنواره فجر را به دست آورد.

 

به علاوه، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برای دو فیلم «سنگ اول» و «هفت دقیقه تا پاییز» در جشنواره بیست وهشتم نیز به تنابنده رسید. سیر موفقیت‌های این بازیگر در دهه نود نیز ادامه یافت و تنابنده، به جز کسب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در سی وپنجمین جشنواره فیلم فجر برای «فراری» علیرضا داودنژاد، برای بازیگری نقش اول دو فیلم «ایران برگر» و «روزی روزگاری آبادان» و نیز برای نگارش فیلم نامه «قسم» به کارگردانی خودش، نامزد سیمرغ شد. به این موارد، تعداد زیادی از جوایز مختلف داخلی و خارجی را هم اضافه کنید که در ویترین افتخارات محسن تنابنده می‌درخشند.

اگر بخت با ما یار باشد و سینمای ایران از شر ویروس کرونا خلاص شود، محسن تنابنده در سال ۱۴۰۰ هم روز‌های شلوغ و پرهیجانی را در پیش خواهد داشت. او سه فیلم بلند سینمایی را آماده اکران دارد که نقشش در هر کدام از آن‌ها متفاوت و چالش برانگیز بوده است. در «روزی روزگاری آبادان» نقش یک مرد خسته آبادانی را ایفا می‌کند که رابطه اش با همسرش به مو رسیده و به استقبال سال نو می‌رود.

 

«سه کام حبس»، چنان که از نامش هم پیداست، فیلمی با موضوع اعتیاد است و بازی تنابنده در این فیلم بیشتر از آنکه فنی باشد، غافل گیرکننده است. «عنکبوت»، اثر ابراهیم ایرج زاد، دیگر فیلم آماده اکران این بازیگر است که هنوز به نمایش عمومی درنیامده؛ اما می‌دانیم محسن تنابنده در آن نقش یک قاتل سریالی پیچیده با شخصیتی چندلایه و عجیب را ایفا می‌کند.

 

اما این سه فیلم مهم یک طرف و اکران احتمالی «قهرمان» یک طرف. محسن تنابنده در فیلم تازه اصغر فرهادی، فیلم ساز بی رقیب سینمای ایران و برنده دو جایزه اسکار، بازی کرده که پیش بینی می‌شود اواخر ۱۴۰۰ به نمایش عمومی دربیاید. هنوز هیچ اطلاع دقیقی از کم و کیف این نقش به بیرون درز نکرده و «قهرمان»، در سکوت کامل خبری، آخرین مراحل فنی خود را پشت سر می‌گذارد. با این همه، روشن است که بازی در این فیلم ممکن است مهم‌ترین نقش آفرینی زندگی تنابنده باشد و او را به مسیر تازه‌ای هدایت کند.

تنابنده تا به امروز دو بار در شبکه نمایش خانگی بازی کرده و هر دو بار نقش‌هایی پرچالش را پذیرفته است. او در «شاهگوش» داود میرباقری سه نقش مختلف را بازی کرد و توانایی منحصربه فردش در ادای لهجه‌های مختلف مردم کشورمان و بازنمایی لحن‌های گوناگون را به رخ کشید. علاوه بر این، او در «ابله»، سریال ناموفق کمال تبریزی، نیز بازی در نقش یک پیرزن را پذیرفت که زیر آن گریم سنگین هم جذاب ظاهر شد. علاوه بر این، محسن تنابنده دو بار در سینما به عنوان کارگردان پشت دوربین ایستاده که نخستین تجربه اش با نام «گینس»، یک کمدی معمولی بود و فروش خوبی هم داشت. در گام دوم اما، او ساخت یک فیلم جدی و تلخ را در دستور کار قرار داد و با «قسم» نشان داد همان قدر که در بازیگری منعطف و خلاق است، در کارگردانی هم می‌تواند هر بار مخاطبش را غافل گیر کند.

این موضوع که آیا هنرمندان و سلبریتی‌های جامعه ایرانی باید به موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... واکنش نشان دهند یا نه، بحث جداگانه‌ای است. برخی منتقدان بر این باورند اصلا یک هنرمند سینما یا تلویزیون در جایگاهی نیست که درباره مسائل روز اظهار نظر کند. در مقابل اما، گروه دیگر معتقدند که هنرمندان به دلیل قرار داشتن در کانون توجه، نه تنها مجاز هستند، بلکه وظیفه دارند در مورد موضوعات و اتفاقات جامعه پیرامونشان موضع بگیرند.

 

اگر با نظر گروه دوم موافق باشیم، محسن تنابنده از آن دست هنرمندان محافظه کاری نیست که نفع شخصی خود را مورد نظر قرار دهد یا اینکه مواضعش را سانسور کند تا از دلخوری برخی مسئولان جلوگیری شود. او همیشه با شهامت نظراتش را اعلام کرده و هر طور که توانسته، پشت مردمش ایستاده است. کاری به این نداریم که احتمالا تنابنده هم، مثل هر انسان دیگری، در برخی از مواضع خود دچار اشتباه شده یا لحن بدی را برای بیان آن‌ها برگزیده است؛ اما او معمولا از عافیت طلبی و سکوت‌های آزاردهنده مبرا بوده و نظرش را با صراحت مطرح کرده است.